Kars : Soğuk Diyarların Sıcak Şehri

Kars, hayallerinizin ötesinde Türkiye’de gezip görebileceğiniz en sıra dışı şehir. Fotoğraflarını gördükçe, anlattıklarımı okudukça bana hak vereceksiniz. Ancak bunu daha iyi idrak etmek için mutlaka gidip görmeniz gerekiyor.

Kars ile ilgili bir çok kitap okudum, gezginlerin blog yazılarını takip ettim. Gitmeden önce kafamda bir şehir portresi oluşmuştu. Ama onların ötesinde güzel bir şehirle karşılaştım.

Sırayla gördüklerimi anlatmadan önce Kars’ı sıradışı yapan özelliği en başta söylemek istiyorum. Kars mimari açıdan bir Türk şehri değildir. Sıkı durun. Kars, Rusların inşa ettiği bir Baltık şehridir. Gözünüzü kapatıp Kars’ın bazı sokaklarında bıraksalar sizi St. Petersburg arka sokaklarında zannedebilirsiniz kendinizi.

Kars’ın tarihini uzun uzun anlatmayacağım. Sadece Kars’da hüküm sürmüş devletleri sırasıyla yazınca ne kadar eski bir geçmişi olduğunu ve kimlerin bu toprakları elde etmek için mücadele ettiğini anlayacaksınız.

Urartu Krallığı, İskitler, Medler, Persler, Ermeni Tigranlar, Roma İmparatorluğu, Partlar, Arakslılar, Sasaniler, Bizanslılar, Araplar, Bizanslılar, Selçuklular, Gürcüler, Anadolu Selçukluları, Moğollar, İlhanlılar, Altınordu Devleti, Karakoyunlular, Timur, Akkoyunlular, Safeviler, Osmanlılar, Ruslar ve Türkiye.

Tüm bu devletlerden Ermeniler, Selçuklular, Osmanlılar ve Ruslar ön plana çıkarak günümüz Kars’ının oluşumunda iz bırakmışlardır. Elbette Kars denilince Ani Antik Kenti ile birlikte düşünmek gerekiyor.

Sultan Alparslan’ın Ani ve Kars’ı fethetmesi ile Anadolu’daki ilk Türk şehri olan Kars bugün Türkiye’nin en doğusunda bir serhat yani sınır şehrimizdir. Uzun yıllar uzaklığın ve soğuğun etkisi ile unutulmuşluğun içinde kaybolmuş olan bu güzel şehrin cazibesi son yıllarda Doğu Ekspresi’nin etkisi ile her gün artmaktadır.

Doğu Ekspresi ile ilgili izlenimlerimi “Doğu Ekspresi : Bir Anadolu Masalı” isimli yazımda okuyabilirsiniz.

Bu kadar uzun bir girişten sonra şimdi Kars’ı beraber gezmeye başlayabiliriz.

Kaleiçi Bölgesi

Ruslar işgal eden kadar Kars, tepede konuşlanan içkale ve şehri saran surların sınırlandırdığı bölgeden ibaretti. Eski Kars yerleşim bölgesi Uratular’dan başlayıp Osmanlı’ya kadar binlerce yıllık bir tarihi barındırmaktadır. Bu nedenle bir çok tarihi esere sahiptir.

Kars Kalesi

Kale ilk olarak MÖ.8. yüzyılda bölgeye hâkim olan Urartu Devleti tarafından yaptırılmıştır. Ermeni Krallığı tarafından da kullanıldıktan sonra yıkılır. Anadolu Selçuklu Devleti’ne bağlı Saltuklu Beyi Melik İzzeddin’in emri ile Saltuklu Veziri Firuz Akay tarafından MS. 1153’te yeniden inşa ettirilmiştir. Timur’un Anadolu’yu işgalinde büyük ölçüde yıkılmıştır. 1579’da da Osmanlı Padişahı III. Murad, Doğu sınırlarını emniyet altına almak için Kars’ı eyalet merkezi yapar ve Lala Mustafa Paşa’yı şehri yeniden imar etmesi için görevlendirir. Bu dönemde kale yenide inşa edilir.

Rusların işgaline kadar kullanılan kale daha sonra yine büyük bir tahribata uğrar ve kullanılmaz hale gelir. Günümüze iki burcu ve dış duvarları günümüze kadar ulaşmıştır. Ayrıca kale içinde Celal Baba Türbesi, askeri koğuşlar, cephanelik ve mescit bulunmaktadır.

Kale’ye dik bir yokuştan yürüyerek çıkılabilmektedir. Ayrıca tepenin çevresini dolaşan bir yol ile araçlarla gidilebilmektedir.

Kale, hakim bir tepede konumlandığından dolayı panoramik şehir manzarasını seyretmek için ideal bir mekandır. Günün her saati çıkılabilir.

Oniki Havariler Kilisesi (Kümbet Camii)

Kars’ın en karakteristik eseri sivri külahı ile ilk bakışta kendini belli edecektir. 929-953 arasında bölgeye hakim olan Ermeni Bagratid Kralı Abas döneminde on iki havariyi anmak için yapılmış. Bu nedenle Ermeniler nezninde bir kiliseden daha kutsal bir anlam taşır. Bir görüşe göre de kilise o dönem bu bölgede yaşayan Hristiyan Kıpçak Türkleri için inşa edilmiştir.

Kars, 1064 yılında Selçuklular tarafından fethedilince camiye çevrilir. Kümbet Camii olarak anılan yapı Kars’ın Rus işgali ile tekrar kiliseye çevrildi. Birinci Dünya savaşından sonra uzun süre kullanılmayıp 1964 yılında Kars Müzesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. 1991 yılına gelindiğinde tekrar cami olur ve günümüzde de bu işlevini devam ettirmektedir.

Evliya Camii ve Ebû’l Hasan Harakâni Türbesi

Harakâni Hazretleri, Malazgirt’ten önce 1033 yılında müritleri ile birlikte Kars’ın fethi için savaşmış ve şehit düşmüş bir alperendir. Alparslan’ın 1064 yılında Kars fethetmesi ile ilk türbesi kalenin yakınlarına yapılmıştır. Harakani, Hoca Ahmed Yesevi’den bir asır önce Anadolu’ya gelip şehit olan ilk alperenlerdendir. Zaman içinde unutulan ve kaybolan türbe, Lala Mustafa Paşa’ın imar faaliyetleri sırasında tekrar ortaya çıkartılır. Halk arasında evliya olarak bilindiği için Harakani’ye izafeten Evliya Camii isminde bir cami inşa eder.

Daha önce cami bahçesinde olan kabir yakın dönemde yapılan restorasyonlardan sonra kubbeli bir yapı içine alınmıştır.

Bizim söylediklerimiz Ebu’l Hasan Harakani’den aldıklarımızdan başka bir şey değildir

Hz.Mevlana

Kars Ulu Camii

17’inci Yüzyılda Osmanlı Padişahı Sulan İbrahim döneminde yaptırılan Ulu Cami, 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı’ndan sonra Kars’ın Rus işgalinde kaldığı yıllarda Ermeniler, şehrin ileri gelenlerinden 280 kişiyi, ‘anlaşma yapacağız’ vaadiyle kandırıp cami içinde yakmışlardır. Bu katliamdan sonra cami kullanılma hale gelmiş. Yakın zamanda restore edilirken duvarlarındaki kan ve yanık izleri muhafaza edilmiştir.

Taş Köprü

Kars Çayı üzerinde 1579 yılında Osmanlı Padişahı III. Murat’ın emri ile Lala Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Üç tonoz kemerli olarak yaptırılan köprünün tamamı düzgün kesme bazalt taşından yapılmış olup daha sonra bir kısmı yıkılan köprüyü Karahanoğlu Hacı Ebübekir 1725 yılında yeniden yaptırmıştır.

Kale’den 2,5 km ileri de ikinci bir taş köprü daha mevcuttur.

Kars Hamamları

Kaleiçi Mahallesinde Kars Çayı’nın iki yanında Osmanlı dönemi hamamları bulunmaktadır. Taş Köprünün doğu yanında Mazlum Oğlu ve Topçuoğlu Hamamı vardır.

Kars Kalesinin eteklerinde ise İlbeyioğlu Hamamı bulunmaktadır. Sultan III. Murad yaptırdığı için Muradiye Hamamı olarak bilinir. Ayrıca çay tarafında balkonları olduğu için halk arasında Balkonlu Hamam adı da yaygındır.

Hamamlar 17. yy başında Osmanlı mimari tekniğinde yapılmıştır. Kars Çayının iki yakasında yakın geçmişe kadar kullanılan hamamlar harap haldedir. Restorasyon çalışmaları devam etmektedir.

Namık Kemal Evi ve Kars Aşıkları

Vatan şairi Namık Kemal’in Kars Mutasarrufu olan dedesi
Abdullatif Paşa konağıdır. III. Selim döneminde inşa ettirilmiş olup, şehirdeki Osmanlı dönemine ait ilk paşa konağıdır. Namık Kemal iki yıl bu konakta yaşadığı için bu isim verilmiştir.

Aşık kültürü tüm Anadolu’da yaygın olsa da Kars ile özdeşleşmiş ve bir çok ünlü aşık bu bölgede yetişmiştir. Namık Kemal Evi de günümüz aşıklarına ev sahipliği yapmaktadır. Her akşam burada bir araya gelip aşık atışması yapmaktadırlar.

Aşık atışmasını izlemek istiyorsanız Namık Kemal evini ziyaret ettiğinizde ne zaman yapıldığını mutlaka sorun. Şehir gezisini ona göre planlamanız faydalı olacaktır.

Baltık Rus Mimarisi

Bu satırlardan itibaren bambaşka bir Kars portresi çizmeye başlayacağım. Rusların 93 Harbinden sonra yaptığı gibi.

Ruslar 1878 yılında Kars ele geçirdiklerinde Kars’ı ileri bir askeri garnizon şehri olarak yeni yapılandırmak isterler. Kars Kalesi çevresinde tarihi çehre dokunmayıp kaleden bakıldığında görülen düzlüğe yeni bir şehir kurmaya karar verirler.

Hollandadan getirilen mimarlara Avrupa tarzı bir şehir planı çizdirilir.
Izgara sistemine göre bir birini düz kesen cadde ve sokaklar belirlenir.

40 yıllık hakimiyetlerinde yüzlerce bina inşa ederek yepyeni bir şehir ortaya çıkartırlar. Bir çoğu askeri bina olan bu yapılar klasik Baltık stili ile inşa edilmiştir. Siyah bazalt taşında yapılan bu binalar şehre karakteristik bir özellik katmıştır. Günümüzde de devlet kurumları bu binalarda hizmet vermektedir.

En fazla iki katlı olan bu binalarda sivil yerleşim yerleri de kurulmuştur. Kimi zaman kemerli geçitlerle 4-5 evden meydana gelen iç avlular oluşturulmuş.

Aleksander Nevsky Kilisesi – Fethiye Camii

Rusya’da Çanakkale Savaşı’nda istediği yardım gelmeyince Büyük Ekim Devrimi meydana gelir. Bolşevikler iktidarı ele geçirdikten sonra Birinci Dünya Savaşı’ndan çekilme kararı alır. Bu kapsamda Kars’ı da terk ederler. 40 yıl boyunca yeniden inşa ettikleri şehri boşaltırken geriye bir çok eser bırakmışlardır. Bunlar içinde en ihtişamlı olanı askeri bir katedral olarak yaptıkları Aleksandr Nevsky Kilisesi’dir.

Aleksandr Nevsky ünlü bir Rus kahramanıdır. Adına Sofya, Bakü gibi bir bir çok şehirde kilise yapılmıştır.

Ancak Ruslar çekildikten sonra terkedilen kilisenin önce Baltık Mimarisi ile yapılmış Moskova’daki binaları andıran soğan kubbeleri yıkılmıştır. Uzun süre spor salonu olarak kullanıldıktan sonra 50’li yıllarda iki minare eklenerek Kars Fethiye Camii ismini alır.

Kars Müzeleri

Kars Arkeoloji Müzesi

Kars’ın zengin tarihi geçmişinden dolayı müzede çok farklı dönemlere ait eserler bulunmaktadır. Paleolitik (yontma taş çağı) döneme ait taş el baltaları ve dinozor kemiği dikkati çekenler arasında. Ancak benim en çok ilgilendiğim müzenin bahçesinde yer alan mezar taşları oldu. Akkoyunlu ve Karakoyunlu Türk devletlerine ait koç başlı mezar taşlarını başka hiç bir yerde görmemiştim. Yine müzede yer alan Ermenilere ait at figürlü mezar taşlarından etkilenerek yapıldığını düşünüyorum.

Kars Müzesi şehrin biraz dışında ama 15-20 dk’lık yürüme mesafesindedir.

Kafkas Cephesi Harp Müzesi

93 harbi, Sarıkamış ve Kars’ın kurtuluşuna ait eserlerin sergilendiği ve sesli videolu gösterilerin yapıldığı Kars Kafkas Cephesi Harp Müzesinin en değerli eser Kazım Karabekir Paşa’ya ait vagondur. 15. Kolordu Komutanı olan Kazım Karabekir Paşa’ya 13 Ekim 1921 Kars Antlaşması için Kars’a gelen Rus Generalleri tarafından Beyaz vagon hediye edilmiştir. Ancak Kazım Karabekir Paşa vagonu sadece Erzurum-Kars arasında kullanabilmiştir. Bunun sebebi ise Rusların Erzurum’a kadar döşediği ray sisteminin diğer şehirlerdeki raylardan farklı olması. Vagon’un beyaz olmasının sebebi ise Türklerden tarafından Ruslara hediye edilen beyaz atlara bir atıf olduğu söylenmektedir.

Ani Harabeleri

Kars’ın 50 km kadar dışında Ermenistan sınırında bulunan Ani Antik Şehri, Ermenilerin tarihte kurdukları en büyük şehirdir. 11.yy’da Ermeni
Bagratid Krallığı zamanın ticaret ve kültür merkezi olarak nüfusu 100.000 kişiyi aştığı rivayet edilmektedir.

Sultan Alparslan’ın Malazgit’ten önce 1064 yılında Ani’yi fethetmesi ile Türklerin Anadolu’daki ilk şehri olur. Aynı zamanda Anadolu’da Türklerin ilk inşa ettiği cami olan Ebu’l Menuçehr Camii Ani’dedir.

İnşa edilen onlarca kiliseden dolayı Binbir Kiliseli Şehir olarak anılan Ani, Erminlerce kutsal kabul edilen bir şehirdir. Günümüzde bir ülkü olarak Ani’den simgelerini yeni inşa ettikleri şehirlerde özellikle kiliselerde kullanmaktalar.

Ani Harabeleri hakkında daha fazla fotoğraf ve bilgi için “Ani Harabeleri : Binbir Kiliseli Kutsal Şehir“ isimli yazımızı okuyabilirsiniz.

Ani Harabeleri 2016 yılında UNESCO Dünya Miras Listesine girmiştir. Türkiye’nin listedeki diğer varlıkları için tıklayınız.

Çıldır Gölü

Çıldır Gölü, Kars ve Ardahan arasında 123 km karelik yüzölçümü ile Türkiye’nin 10. büyük gölüdür. Ancak bu gölü diğerlerin ayıran daha ilginç bir özelliği bulunmakta.

1959 mt yükseklikteki Çıldır Gölü Türkiye’nin tamamı yada büyük bir kısmı donan en büyük gölüdür. Bu nedenle Kars turizminde önemli bir yer vardır. Buz tabakası kesilerek yapılan balıkçılık ve göz üzerinde yapılan atlı kızak ziyaretçilerin büyük ilgisi çekmektedir.

Gölün donması için sıcaklığın -15 derecelere düşmesi gerekiyor. Bu da Aralık’ın ortasında itibaren mümkün olmakta. Aralık başında ziyaret ettiğimde maalesef göl buz tutmamıştı.

Çıldır Gölünde Ne Yenir

Çıldır Gölü kenarında gölde tutulan Sarı Balık yani Aynalı Sazan’ın satıldığı balık restoranları bulunmaktadır. Sarı balık çok lezzetli bir tatlı su balığıdır. Kars Valiliğine bağlı Arpaçay Kütükevi’nde hem dinlenebilir hem de sarı balığın tadına bakabilirsiniz.

Sarıkamış

Kars’a kadar gittiğinizde mutlaka bir gününüzü Sarıkamış’a ayırın. Donarak şehit olan 90.000 şehidimizi Sarıkamış’ın soğunu hissederek yad etmek apayrı bir duygu.

Sarıkamış Kayak Tesisleri

Sarıkamış, Türkiye’nin en kaliteli kristalize karının yağdığı dağlara sahip. Kayak tesisleri çam ağaçlarının arasından kayılan pistleri ön plana çıkıyor.

Dağcılık tecrübem olmasına rağmen Sarıkamış’a gelene kadar kayak yapmamıştım. Bu güzelliği kayıtsız kalamadım ve özel ders alarak kaymaya başladım. Kendi başıma kaydığımda ilk hislerim muhteşem bir duygu olduğuydu.

Kars Lezzetleri

Başlı başına bir yazı konusu olan Kars lezzetlerinden sadece kaşar ve kaz etinden bahsedeceğim.

Kars Kaşarı ve Gravyeri

Kars denildiğinde ilk akla Kars Kaşarı gelir. Aslında kaşar da Rusların Kars’a bıraktığı miraslardan bir tanesidir.

Kars’ın ele geçirilmesinden sonra Rusya’dan ve Kafkasya’dan bir çok milletten gruplar Kars’a göç ettirilir. Bunlar içerisinde “Süt İçenler” anlamına gelen Molokan isimli bir Ortodoks halk vardı. Hristiyan olmalarına rağmen silah kullanmanın ve insan öldürmenin günah olduğu inandıkları için askerlik yapmayı reddeden bu halk Çar’ın emri ile Kars’a yerleştirilir. Burada Zavot denilen mandıralar kuran Molokanlar Cumhuriyet döneminde de askerlik yapmayı reddettikleri için tekrar göç ederler.

Arkalarında bugün tüm dünyaca meşhur olan Kars Kaşarı ve Gravyerini bırakarak yok olurlar.

Kars Kaşarı bir veya iki yıl soğuk depolarda bekletilmektedir. Gravyer ise büyük hava boşlukları ünlü ekşimsi bir kaşar türüdür.

Kars Kaşarı Nereden Alınır ?

Karsın her köşesinde kaşar satın alabileceğiniz dükkanlar bulabilirsiniz. İstediğiniz kadar tadarak ağız tadınıza uygun kaşarı alabilirsiniz. Ancak Kars’ta güzel bir adet var. Herkes birbirini tavsiye eder. Biz de “Kars Kaşarı nereden alınır ? diye soranlara bize tavsiye edilen ve memnun kaldığımız Tayfun Taşkın Bey’in dükkanını tavsiye ediyoruz. Kaşar haricinde kazeti ve Kars balı da bulabilirsiniz.

Taşkın Kaşar & Bal :

Adres : Kazımpaşa Cad. No:60 Kars

Telefon : 0553 224 66 60

Kaz Eti

Kaz eti Kars’a gelip de yemeden dönülmeyecek bir lezzettir. Kaz etinin yağlanıp lezzetlenmesi için özellik soğuk görmesi gerekmektedir. Bölge koşullarına çok uygun olan bu hayvan son yıllarda Kars turizminin artması ile daha da tanınır olmuştur.

Bölgede karlar eridiğinde eti yenmez denir. Bu yüzden kış yemeği olarak bilinir. Yine kaz suyuyla pişirilen bulgur pilavı ile servis edilir. Kesildikten sonra tuzla kurutulduğu için aşırı tuzlu gelebilir. Bu yüzden her damağa hitap etmeyecektir. Yine de mutlaka tadına bakılmalıdır.

Kaz Eti Nerede Yenir ?

Kaz eti yemek için Puşkin Restorant’ı tercih ettim. Sebebi etten ziyade yemek sonrası yapılacak olan Kafkas Oyunları Gösterisi içindi. Kars’ta güzel uygulamalardan bir tanesi de restoranlarda aşık atışmaları yada farklı gösterilerin yapılıyor olması. Rezervasyon yaptırırken mutlaka akşam programını sormanız gerekiyor.

Pushkin Restaurant

Adres: Yusufpaşa Mahallesi, Atatürk Cd. No:28, 36000 Merkez/Kars

Telefon: (0474) 212 35 35

Ey Uzak Ülke, Güzel Ülke
Ey Bilmediğim Ülke!
Ne Kendi Isteğimle Geldim Sana
Ne De Soylu Bir Atın Sırtında
Beni, Bu Yiğit Delikanlıyı
Gençliğin Ateşi Getirdi Buraya

Aleksandr Sergeyeviç Puşkin

Kars’a Ulaşım Nasıl Yapılmalı

Kış aylarında Kars gidecekseniz ve Doğu Ekspresi’ni tek yönlü kullanmak istiyorsanız önce uçakla ile Kars’a gitmenizi dönüşte de treni kullanmanızı tavsiye ederim. Böylece Kars-Erzincan arasındaki müthiş kar manzarasını gündüz gözü ile görebilirsiniz. Aksi taktirde Ankara-Kars yönünde yolun büyük kısmı akşam vaktine denk geleceği için bu manzaradan mahrum kalabilirsiniz.

Kars Harakani Havaalanı ile şehir merkezi arasındaki mesafe yaklaşık 5 km’dir. Havaalanı servisi ile rahatlıkla şehir merkezine ulaşabilirsiniz.

Kars Gezi Planı Nasıl Yapılmalı ?

Kars’ı hakkıyla gezmek için şehir için en az iki tam gün ayırmanız gerekiyor. Trenle yapılacak geliş gidiş günleri hariç tutulmalı. Ayrıca Kars’a kadar gelip te Sarıkamış’a uğramadan da dönülmemelidir.

1.Gün – Kars Şehir Tur

• Kars Kalesi ve Kaleiçi Bölgesi
• Kars Müzesi ve Kafkas Cephesi Harp Müzesi
• Kars Rus Baltık Mimarisi

2.Gün – Ani Harabeleri ve Çıldır Gölü Turu

3.Gün – Sarıkamış